تغییر خط فارسی وسوسه باطلی است/ لزوم سختگیری در رعایت اصول نگارشی

به گزارش خبرنگار مهر، در پی گزارش معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، مبنی بر اینکه عدم اهتمام به زبان و ادبیات فارسی یکی از 76 مشکل اساسی کشور است، استادان و کارشناسان حوزه زبان و ادب فارسی راهکارهایی درباره برطرف کردن این مشکلات ارایه کردند.

 وسوسه‌ تغییر خط فارسی باطل است
 
محمود عابدی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی با اشاره به پیشنهاد برخی مبنی بر تغییر خط فارسی گفت: این نوع وسوسه‌ها همیشه در طول تاریخ به ویژه بعد از مشروطه وجود داشته ولی در شرایط کشوری مانند ایران این تغییر باطل و بیهوده است. خطوط چینی و ژاپنی سختترین خط جهان هستند ولی این خطوط مانعی برای گسترش زبان این کشورها نبوده است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: زبان عالیترین و برترین نشانه هویت یک قوم محسوب می‌شود که نشر و اشاعه آن در طول تاریخ به قدرت آن قوم به ویژه قدرت اقتصادی و سلطه فرهنگی متکلمان وابسته است و متاسفانه کسانی که امروز به زبان فارسی تکلم می‌کنند از نظر قدرت اقتصادی چندان قوی نیستند و برای همین زبانشان هم کمی به حاشیه رانده شده است.

احیاء و معرفی  ادبیات فارسی متناسب با نیازهای عصر جدید

عابدی در ادامه خاطرنشان کرد: تنها پشتوانه ما در جهان معاصر فرهنگ و ادبیات فارسی است که برای گسترش و توسعه  زبان فارسی می‌توان از آن سود جست. اگر حامیان و هواداران زبان بخواهند زبان را تقویت کنند و قلمروش را گسترش دهند راهی به جز احیاء و معرفی فرهنگ و ادبیات فارسی ندارند منتها این فرهنگ باید متناسب با نیازهای عصر جدید به نسل امروز منتقل شود.

مصحح کتاب "روضه الانوار" تصریح کرد: برای ارتقاء زبان باید عناصر فرهنگی ماندگار خود را که با فرهنگ اسلام در آمیخته شناسایی کرد و به روز درآورد. مثلا چیزی که باعث شده بخشهای فرهنگی غرب به مثنوی توجه کنند مسائلی است که مولانا برای تسلای روح آشفته و نابسامان انسان امروز بیان می‌کند. این مسائل بخشی از گنجینه‌های فرهنگی ماست. همه فرهنگ متعالی ما در مثنوی خلاصه نشده بلکه در دیگر آثار گرانسنگ ادبیات ما هم وجود دارد که با احیا و به روز کردن آنها می‌توان زبان را هم توسعه داد.

 بها دادن به ترجمه آثار فاخر فرهنگی‌

مصحح آثاری چون "نفحات الانس جامی" با بیان اینکه مترجمان ادبی با ترجمه آثار ادبی به زبانهای دیگر می‌توانند موجب اشاعه زبان فارسی شوند یادآور شد: اگر آثار فرهنگی ما به زبانهای دیگر ترجمه شود مخاطبانی که به این فرهنگ علاقمند می‌شوند به سمت یادگیری زبان فارسی تمایل پیدا می‌کنند چرا که شناخت دقیق پیام و محتوای این آثار در گرو زبان است.

وی در ادامه با بیان اینکه زبان فارسی زایاست و مترجمان ما امروز به خوبی بر این توانایی واقفند ‌افزود:‌ مترجمان ایرانی که منابع علمی خارجی را به زبان فارسی ترجمه می‌کنند هم به زبان مبداء و هم به زبان مقصد آشنایی کاملی دارند و با تکیه بر این توانایی مجدانه برای اصلاحات خارجی معادل فارسی می سازند، واژه هایی که توسط مترجمان آثار علمی ساخته شده در نوع خود بسیار خوب است و موجب غنی و بارور شدن زبان فارسی می شود.

 عابدی در ادامه از فرهنگستان زبان و ادب فارسی خواست تا یک رسم الخط واحد را برای همه ایرانیان مشخص کند.

 سختگیری در انتشار آثار ضعیف ادبی

مدیرعامل موسسه خانه کتاب یک راه اهتمام به زبان را سختگیری در انتشار آثار ضعیف خواند، گفت: انتشار مجموعه‌های فاخر ادبی و اعمال سختگیری بیشتر در مورد آثار ضعیف در زمینه ادبیات فارسی موجب سلامت و ارتقای زبان فارسی خواهد شد.

 وی در توضیح این موضوع گفت: انتشار مجموعه‌های فاخر ادبی و اعمال سختگیری بیشتر در مورد آثار ضعیف که موجب تشویش فضای فکری و ذهنی مخاطبان می‌شود موجب سلامت زبان فارسی خواهد شد و چنین توجهی را هم نباید از مقوله ممیزی دید بلکه باید آن را در جهت ارتقای زبان فارسی ارزیابی کرد.

 مدیرعامل موسسه خانه کتاب همچنین ترجمه آثار ادبی فاخر در زمینه ادبیات فارسی و توجه بیشتر به کتابهای منتشر شده یا در انتظار نشر اعم از کتب درسی و غیر درسی را از دیگر اقداماتی برشمرد که می‌توان برای ارتقای زبان فارسی انجام داد.

شجاعی با بیان اینکه برگزاری جوایزی همچون آل احمد و پروین اعتصامی می‌تواند به تقویت زبان فارسی بینجامد گفت: البته کار اصلی را در این زمینه نویسندگان انجام می‌دهند و ما فقط تسهیل‌ کننده‌ایم به هر حال فکر می‌کنم گام نخست در اهتمام به زبان و ادبیات فارسی باید توسط نویسندگان برداشته شود و مدیران فرهنگی نیز حمایت کنند.

این مدیر فرهنگی با اشاره به مسئله "اهتمام به زبان و ادبیات فارسی" که مورد توجه برنامه پنجم توسعه نیز هست گفت: یکی از رموز وحدت ایرانیان در کنار مذهب، زبان است و سابقه مشترک تاریخی‌ این را ثابت کرده است و قطعاً هر گونه تلاش در جهت استحکام و خلوص زبان فارسی به تحکیم وحدت ملی ما کمک خواهد کرد.

 وی به فعالیتهای موسسه متبوعش در این راستا اشاره کرد و افزود: ما علاوه بر اینکه در برنامه‌هایمان به صورت روزمره به این مسئله پرداخته‌ایم و در آینده نیز خواهیم پرداخت دو کار ویژه دیگر نیز در راستای همان هدف اصلی که ارتقای زبان فارسی باشد انجام می‌دهیم. اهدای جوایز ادبی پروین اعتصامی و جلال آل احمد این دو کار ویژه را شامل می‌شوند.

 انتقاد از فرهنگستان زبان/ ارج نهادن به زبان نخستین راه توسعه زبان 

میرجلال‌الدین کزازی با انتقاد از عملکرد فرهنگستان زبان و ادب فارسی معتقد است: فرهنگستان زبان و ادب سوم نتوانسته است همراه با روند آلودن زبان به واژه‌های بیگانه، برابرهای رسا، روشن و برازنده برای این واژه‌های بیگانه بجوید.

 وی با بیان اینکه دو فرهنگستان پیشین در مقایسه با فرهنگستان سوم عملکرد بهتری داشت افزود: واژه‌هایی که در دو فرهنگستان پیشین ساخته شد در زبان فارسی کاربردی گسترده یافت اما با آنکه در این روزگار توانها و امکانهای بسیار در گسترش آگاهی و "آوازه‌افکنی" در دست داریم واژه‌هایی که فرهنگستان سوم در پیش می نهد روایی نمی یابد.

کزازی دیگر مشکل زبان فارسی را عدم توجه مردم جامعه به زبان ملی خود خواند و خاطر نشان کرد: آن باوری که  باید همه ایرانیان به زبان فارسی داشته باشند امروز دیده نمی‌شود. زبان به را به جد نمی‌گیرند غم زبان را نمی خورند و نمی‌کوشند که زبان را یاری رسانند. از دیگر سوی گاهی واژه‌هایی که در پیش نهاده می‌شود با وام واژه‌ها از دید ساختار معنایی به ویژه ساختار آوایی همسنگ و هم طراز نیست از این روی واژه‌های پیشنهادی نمی‌تواند جای واژه‌های بیگانه را بگیرد.

نخستین راه ارتقاء ارج نهادن و باور زبان

کزازی سپس با اشاره به راهکارهای گسترش زبان فارسی اذعان داشت: نخستین کاری که برای زبان فارسی باید کرد آن است که ما این زبان را ارج بنهیم و بدان باور داشته باشیم، آن باور هم این است که بدانیم زبان فارسی پایگاه پایبندان فرهنگ ایرانی و چیستی تاریخی ما ایرانیان است .

این استاد دانشگاه اظهار داشت:  اگر ما باور کنیم که با از میان رفتن زبان فارسی آن فرهنگ و این چیستی از میان خواهد رفت خواه ناخواه در پاسداری از این زبان خواهیم کوشید و آن را از آسیب و گزند به دور خواهیم داشت.

 رسانه‌ها زبان فارسی را سست و آشفته به کار می گیرند

وی با بیان اینکه راست این است که ارج و ارزش و کارکرد بنیادین زبان فارسی بر همه ایرانیان یکسره روشن نیست تصریح کرد: در رسانه‌ها و بویژه رسانه‌های دیداری و شنیداری گاهی این زبان  سست و آشفته و بی آئین به کار گرفته می‌شود. به یاری این رسانه‌ها واژه‌هایی که فارسی نیست و نمی‌دانیم که از کجا آمده در میان مردم گسترش پیدا می‌کند.

 کزازی ادامه داد: به هر روی بهترین شیوه آن است که ما همواره از به کار‌گرفتن وام واژه‌ها یا واژه‌های بیگانه بپرهیزیم، اما بیشترین گزند و آسیب را این واژه‌ها به زبان پایه فارسی می‌زند زبان پایه همان زبانی است که ما همواره آن را به کار می‌گیریم و در گفتار روزانه یا در رسانه‌ها از آن بهره می جوییم.

 به گفته این شاهنامه پژوه اگر واژه‌ای ویژه در یکی از حوزه‌های دانش از زبان بیگانه به فارسی راه بجوید چون همه ایرانیان و فارسی زبانان همواره آن را به کار نمی‌برند آسیبی کمتر به زبان فارسی می‌رساند.

 زبان فارسی توانمند و بی نیاز است 

وی در ادامه با اشاره به توانمندی زبان فارسی خاطرنشان کرد: زبان فارسی زبانی است توانمند و بی نیاز، زیرا کارآمدترین دستگاه و سامانه واژه سازی را دارد. شما هنگامی که می‌خواهید واژه ای نو بسازید بسنده است که دو یا چند واژه را با هم بپیوندید تا آن واژه نو ساخته شود بدینگونه می توان گفت که توان واژه سازی در زبان فارسی بیکرانه است پس ما نیازی به واژه های بیگانه نداریم.

 زبان فارسی  دغدغه اصلی متولیان فرهنگی نیست

دکتر منوچهر اکبری رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران همچون کزازی معتقد است تا زمانی که رشته زبان فارسی جایگاه و منزلت خود را در نگاه متولیان فرهنگی و جامعه پیدا نکند گسترش نخواهد یافت.

 وی معتقد است:‌ متولیان فرهنگی و پاسداران زبان فارسی برای رشد و گسترش این زبان باید راهکارها و راهبردها را  تعریف کنند و اگر زبان در حاشیه قرار بگیرد مشخص می‌شود که زبان فارسی دغدغه اول متولیان فرهنگی نیست.

 استکبار جهانی عامل تضعیف زبان فارسی

 اکبری در ادامه توطئه‌های استکبار جهانی را عاملی دیگر برای تضعیف زبان فارسی خواند و تصریح کرد: اگر نبود توطئه‌ها، تهدیدها و تحریمهای استکبار جهانی متکلمین زبان فارسی در جهان به اندازه‌ای زیاد بودند که می‌توانستند این زبان را در جهان رشد و گسترش بدهند.

وی گفت: وقتی یونسکو زبان فارسی را یکی از زبانهای جهانی معرفی می‌کند و یکسال را به عنوان سال مولانا و سال دیگر را سال سنایی نامگذاری می‌کند نشان از آن دارد که زبان فارسی اهمیت زیادی در جهان دارد.

 اکبری افزود: اگر مولانا  توانسته این همه در جهان مورد توجه قرار گیرد به این دلیل است که اندیشه‌هایش را در بستر زبان فارسی  منتقل کرده چرا که اگر اشعارش را به زبانی غیر از فارسی می‌سرود معلوم نبود که این اشعار باز ظرافتها و زیباییهای هنری خود را حفظ می کرد یا نه. یا اگر فردوسی شاهنامه را به زبان عربی و یا هر زبان دیگر می سرود هرگز نمی توانست این اندازه تاثیرگذار باشد.

جذب دانشجوی خارجی در رشته زبان و ادبیات فارسی

 رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با بیان اینکه سرمایه‌گذاری برای زبان به بودجه هنگفتی نیاز ندارد یادآور شد: اگر هر سال هزار دانشجوی زبان و ادبیات فارسی از سراسر دنیا جذب کنیم و با امکانات و شرایط خوب زبان فارسی را به آنها آموزش دهیم پس از شش سال شش‌هزار دانشجو داریم که سفیران زبان و فرهنگ ایرانی هستند.

 وی گفت: برای یادگیری زبان باید تفکری را که پشت آن زبان هست آموخت. کسانیکه در رشته زبان و ادبیات فارسی تحصیل می کنند ناگزیر باید اندیشه‌های شاعرانی چون حافظ و سنایی را هم فرا گیرند و شعر حافظ و سنایی را بدون شناخت آموزه‌ها و معارف اسلامی نمی‌توان درک کرد.
 
رشته زبانشناسی زبان فارسی تاسیس شود

کاووس حسنلی استاد دانشگاه شیراز معتقد است  تاسی رشته زبانشناسی زبان فارسی را از مهمترین راهکارهای توسعه زبان فارسی عنوان کرد و گفت: میان دانش زبان فارسی و ادبیات فارسی تفاوت زیادی وجود دارد اما متاسفانه در دانشگاهها این دو یکی شده‌اند. در رشته ادبیات به حوزه زبان فارسی خیلی کم توجهی شده است و دانشجویان ادبیات فارسی مشخصا به ادبیات می پردازند و از زبان فارسی خیلی آگاهی ندارند.

حسنلی با بیان اینکه به همین دلیل نیاز است که در دانشگاهها در مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان شناسی زبان فارسی ایجاد شود اضافه کرد: همیشه دانشکده‌های ادبیات پاسدار آثار ادبی  گذشته بوده‌اند و به ضرورت تحول زبانی و شرایط امروز کمتر توجه کرده‌اند در صورتی که باید گذشته و حال را با هم مورد توجه قرار داد.

استفاده درست زبان از سوی گویندگان رسانه ملی

 علی‌اشرف صادقی عضو پیوسته فرهنگستان با بیان اینکه  صدا و سیما باید خبرنگارها و گزارشگرها و خوانندگان اخبارش را از بین کسانی انتخاب کند که زبان فارسی را به خوبی بلد باشند.

خاطر نشان کرد: اولاً الان زبان فارسی شدیداً مورد هجوم زبان انگلیسی قرار گرفته است. دوم اینکه افراد کم‌سوادی هم در رسانه‌ها مشغول کار هستند و شغلشان خبرنگاری و گزارشگری و امثالهم است که به هیچ وجه تسلطی بر زبان فارسی ندارند. رادیو و تلویزیون هم در این باره مسئولیت مهمی دارند. به هر حال باید برای اینها و پاسداری از زبان فارسی فکری اساسی کرد.

وی در ادامه از  سه وزارتخانه آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی و علوم، تحقیقات و فناوری خواست: به صورت جدی با فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در این جهت همکاری کنند.

 سختگیری در اعطای مجوز چاپ
 
صادقی سختگیری در دادن مجوز چاپ به آثاری که اصول نگارشی را رعایت نمی کنند دیگر راهکار توسعه زبان دانست و تصریح کرد:  وزارت ارشاد هم باید به صورت جدی به این مسئله بپردازد و ممیزهای زبان فارسی داشته باشد که به هر کتابی اجازه نشر ندهند.

توجه به نقش ویراستاران

 نظارت بر رعایت اصول نگارشی را به عنوان روکردی مثبت برای ارتقای زبان خواند و با اشاره به جایگاه ویراستاران ادبی در جامعه تصریح کرد: باید به ویراستاری آثار تالیفی و نامه‌نگاری اهمیت داد و سازمانها را موظف کرد تا با به کار گرفتن ویراستاران بر نحوه نامه‌نگاری در ادارات نظارتی دقیق داشته باشند.

 وی همچنین پیشنهاد کرد: مدیران سازمان رسانه‌ها باید اهتمام ویژه‌ای نسبت به پاسداری از زبان داشته باشند و مجریان و خبرنگاران رسانه‌ها را که شفافیت و روانی در گفتار و نوشتار را رعایت نمی کنند، با این مسایل آشنا کنند و در برابر خبرنگارانی را که شفافیت و رسایی در نوشتار و گفتار را همواره مدنظر قرار می دهند، تشویق کنند.

 زبان علم زبان فارسی باشد

 این پژوهشگر در واکنش به اظهاراتی مبنی بر جدایی زبان علم و زبان زندگی گفت: در دنیا یک زبان علم وجود ندارد که ما آن را یاد بگیریم، علاوه بر انگلیسی، زبانهای دیگری هم هستند که برای تالیف کتابهای علمی از آنها استفاده می‌شود.

 سرامی افزود: زبان فارسی تواناییهای زیادی برای استفاده درحوزه علم دارد، ولی اینکه ما انتظارداشته باشیم زبان فارسی پابه ‌پای علم رشد کند، انتظار معقولی نیست. این مشکل زبان فارسی محسوب نمی‌شود، بلکه همه زبانها به نوعی با آن درگیر هستند چرا که واژه‌های علمی جدید خود را بر هر زبانی تحمیل می‌کنند.

وی تصریح کرد: در زبان فارسی هزاران اثر در رشته‌های مختلف تالیف شده و همین نشان دهنده توانمندیهای زبان فارسی است. بنابراین زبان علم باید فارسی باشد با این شرط که خود را درگیر واژه‌ سازی نکنیم. وسواس به خرج دادن در واژه سازی کار بیهوده‌ای است.

 سرامی افزود: خیلی از این اصطلاحات علمی هستند و درهمه جای دنیا مرسوم شده‌اند وهیچ آسیبی هم به آن زبانها نزده‌اند. بنابر این نباید از متداول شدن اصلاحات علمی در فارسی هراس داشته باشیم.

 سختگیری در رعایت اصول نگارشی

قدمعلی سرامی استاد زبان و ادبیات فارسی همچون صادقی و شجاعی صائین، گفت: برای اعتلای زبان فارسی باید سامانه‌ای در جامعه بوجود آید که نسبت به رعایت اصول نگارشی سختگیر باشد و با نظارت بر نحوه نامه‌نگاری و نوشتار در ادارات به مردم جامعه نشان دهد که زبان فارسی ارج و قرب دارد.

 سرامی با بیان اینکه وزارت ارشاد باید اهتمام جدی نسبت به رشد زبان داشته باشد، خاطر نشان کرد: اگر وزارت ارشاد نسبت به آثاری که نثر ادبی روان و سلیس دارند، بها داده و آنها را بخرد، همین تشویق محرکی برای تلاش بیشتر می‌شود.